Sitiyasyon eksplwatasyon minyè an Ayiti
Pa ko genyen okenn min metal ki aktif an Ayiti, men kèk tan aprè tranblemanntè a nan lane 2010, gouvènman an te idantifye sektè minyè a kòm yon sektè kle pou kwasans ekonomik peyi a. Soti nan lane 2006 pou rive nan kòmansman 2013, enfòmasyon yo fè konnen genyen konpayi kanadyen ak ameriken ki ta envesti $30 milyon dola pou fè eksplorasyon pou chèche lò, kwiv ak lòt metal. Nan mwa desanm 2012, Biwo Min ak Enèji te bay twa (3) pèmi eksplorasyon pou chèche lò ak kwiv. Pèmi sa yo te otorize konpayi yo konstwi enfrastrikti minyè epi sa ta kapab mennen sou premye eksplwatasyon minyè endistriyèl modèn an Ayiti. Epi poutan, se nan radyo manm Palman yo te vin konnen yo te bay pèmi sa yo.
Nan mwa fevriye 2013, Sena ayisyen an te adopte yon rezolisyon pou mande yon moratwa sou eksplwatasyon minyè, kote yo prezante preyokipasyon yo genyen sou pwosesis pou bay pèmi yo pou eksplwatasyon minyè ansanm ak danje eksplwatasyon minyè reprezante pou anviwonman an. Moratwa sa a pa genyen pouvwa daprè lalwa, men li te kapab kontribye nan yon sans pou frennen envestisman ak aktivite eksplwatasyon minyè yo. Yo te vin prepare yon nouvo pwojè lwa sou eksplwatasyon minyè ak asistans Bank Mondyal epi an konsiltasyon ak endistri eksplwatasyon minyè a, men yo pa t konsilte piblik ayisyen an. Pwojè lwa eksplwatasyon minyè yo pwopoze a, ki toujou rete nan tiwa Palman an, t ap retire egzijans aktyèl ki di pou konpayi yo siyen yon konvansyon ratifye devan Palman an avan yo kòmanse lanse aktivite rechèch yo. Egzijans sa ki fèt nan lwa sa a se yon obstak fas ak operasyon konpayi yo. Menm si aktè yo dakò pou di lwa eksplwatasyon minyè ki la aktyèlman an—ki se dekrè 1976 la—obsolèt, pwojè lwa a pa rive pote bon jan pwoteksyon pou anviwonman peyi Dayiti, pou kominote eksplwatasyon minyè afekte yo epi li pa respekte prensip transparans yo. Nan yon fason jeneral, kad reglemantè pou eksplwatasyon minyè metal – epi kapasite ak volonte gouvènman ayisyen an pou aplike l – rete yon bagay ki vrèman pa sifi pou garanti bon jan siveyans sou sektè a.
Newmont, ki se pi gwo konpayi k ap eksplwate lò nan mond lan, te genyen 51 pèmi pou fè pwospeksyon ak rechèch an Ayiti. Pèsonèl Newmont yo fè konnen konpayi a genyen plan pou li konsève enterè li genyen an Ayiti, epi pou rekòmanse ak aktivite li yo lè adopte pwojè lwa sou eksplwatasyon minyè.
Grand Bois. Foto: Ellie Happel, 2013.
Kominote anba pèmi
Vert de Gris
Gode
Resen
Lalande
Esteré
La Mine
Kankòk
Masabyèl
Granbwa
Kadouch
Patricko
Wòch Plat
Nou mete kominote aktivite eksplwatasyon minyè afekte yo an wouj. Kat sa pa montre tout kominote eksplwatasyon minyè afete yo. Li montre kominote kote KJM gen yon rezo ak prezans solid.
Kote ki genyen minrè an Ayiti yo soti chita nan Masif Nò a, ki li menm travèse yon bon pati nan zòn riral depatman Nòdès, Nò ak Nòdwès pou desann nan Latibonit ak Plato Santral. Kominote ki afekte akòz aktivite eksplwatasyon minyè yo pataje anpil bagay komen: jan tout Ayisyen di a yo tout se moun andeyò. Yo twouve yo andeyò Pòtoprens, andeyò vil segondè yo, epi jan sit entènèt sa montre li a, yo andeyò tout pawòl k ap pale sou devlopman sektè eksplwatasyon minyè a.
“Nou ap viv nan yon Leta ki pa janm entegre nou nan lavi politik peyi a.”
– Deklarasyon yon abitan Lamontay
Moun andeyò koresponn ak definisyon yo bay sou peyizan nan Deklarasyon Nasyonzini sou Dwa Peyizan ak Lòt Moun k ap Travay nan Zòn Riral yo [aprè sa, n ap rele sa “Deklarasyon Nasyonzini sou Dwa Peyizan”]:
Se nenpòt moun ki angaje li oswa k ap chèche angaje li pou kont li, oswa nan tèt ansanm ak lòt moun oswa kòm yon kominote, pou fè pwodiksyon agrikòl sou yon ti espas pou kapab jwenn mwayen sibzistans yo epi/oswa pou vann nan mache, epi ki konte anpil, menm si se pa totalman, sou travay fanmi an ak lòt fason pou òganize travay ki pa jenere lajan, epi ki genyen yon depandans espesyal epi atachman ak tè a.
Konpayi ki fè eksplwatasyon minyè
Genyen plizyè konpayi eksplwatasyon minyè ki genyen pèmi eksplorasyon ak eksplwatasyon nan men yo depi lane 2006. Konpayi ki pi enpòtan an se Newmont, ki se yon konpayi eksplwatasyon minyè ki baze Etazini k ap fè echanj komèsyal piblikman nan mache bousye ki genyen Etazini ak Kanada.
Depi lane 2006, konpayi eksplwatasyon minyè ki soti Kanada, Etazini, Ayiti ak Ostrali gen pèmi pou eksplwate min lò ak lòt minrè an Ayiti. Daprè lwa peyi Dayiti, pifò pèmi sa yo ekspire. Sepandan, Biwo Min ak Enèji te fè konnen yon nouvo lwa sou eksplwatasyon minyè kapab reyaktive pèmi yo. Nan sezon prentan 2022, genyen de (2) konpayi ki se ‘Resources Générale Corporation’, yon konpayi ki baze Etazini epi ‘Société Minière du Nord-Est (SOMINE), yon konpayi ayisyen, ki genyen pèmi eksplwatasyon minyè ki valid. Genyen plizyè lòt konpayi ki genyen pèmi pwospeksyon ak rechèch, tout pèmi sa yo ekspire. Pami konpayi sa yo genyen Newmont Corporation, SONO Global Holdings, Inc, ak Caribbean General Trading (CGT). Konpayi Kanadyen ki rele EMX Royalty Corp (ki te rele avan “Eurasian Minerals”; EMX) te mete fen nan koperasyon li te genyen ak Newmont, poutan EMX toujou kenbe 0.5% sou rannman nèt fondri nan kad pèmi rechèch ki bay sou zòn eksplorasyon an.